อ.ดร. มณเฑียร สติมานนท์

คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

นิยาม

          เกษตรสีเขียวหรือเกษตรยั่งยืนนับเป็นส่วนสำคัญของเศรษฐกิจสีเขียวอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้เนื่องจากภาคเกษตรทั้งในระดับชาติและนานาชาติเป็นภาคการผลิตสำคัญที่นอกจากสร้างการจ้างงานและอาชีพให้คนจำนวนมาก รวมทั้งเป็นภาคที่สร้างรายได้ให้กับประชากรผู้มีสถานะยากจนโดยเฉพาะในประเทศกำลังพัฒนา โดยเกษตรสีเขียวครอบคลุมไปถึงการผลิตและบริโภคสินค้าอาหาร เส้นใย พืช และผลิตภัณฑ์จากสัตว์ต่าง ๆ โดยใช้กระบวนการผลิตที่ปกป้องและส่งเสริมสภาพแวดล้อม สุขภาพ ชุุมชน และสวัสดิการแรงงาน และสวัสดิการปศุสัตว์ โดยรูปแบบการผลิตและบริโภคนี้จะไม่ส่งผลต่อศักยภาพการผลิตและบริโภคสินค้าของผู้คนและสภาพแวดล้อมในอนาคต

ความจำเป็น

ในอดีตที่ผ่านมาการเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของภาคเกษตรได้ตั้งอยู่บนพื้นฐานของกระบวนการเกษตรอุตสาหกรรมที่เน้นไปที่การใช้ปัจจัยภายนอกภาคการเกษตร และเป็นการผลิตที่เน้นไปที่การใช้ทรัพยากรเข้มข้น เช่น การใช้พลังงาน สารเคมี น้ำ เครื่องจักร หรือเมล็ดพันธ์ใหม่ๆ เพื่อให้ไล่ตามการผลิตในภาคอุตสาหกรรมในระดับการพัฒนาในยุค 2.0 อย่างไรก็ตามแม้การผลิตสินค้าเกษตรดังกล่าวจะส่งผลให้ภาวะขาดอาหารของประชากรโลกลดลงอย่างมีนัยสำคัญในช่วงระยะเวลา 50 ปีที่ผ่านมา แต่ในปัจจุบันมีประชากรโลกมากกว่าหนึ่งพันล้านคนที่ประสบปัญหาด้านการขาดสารอาหาร (UNEP 2011) และในขณะเดียวกันการพยายามสร้างอุตสาหกรรมการเกษตรดังกล่าวได้ส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อการพัฒนาทั้งทางด้านสังคม เศรษฐกิจ และสภาพแวดล้อมอย่างรุนแรง อาทิ การเสื่อมสภาพของระบบชีวภาพ และสิ่งแวดล้อม การชะล้างหน้าดิน การลดลงและการเข้าถึงอุปทานน้ำผิวดิน ปัญหาคุณภาพน้ำที่ผ่านการใช้งานจากภาคเกษตร ปัญหาความขัดแย้งระหว่างภาคเกษตรชุมชนและเกษตรอุตสาหกรรม และ ปัญหาการเปลี่ยนสภาพภูมิอากาศ

การทำให้เกษตรเป็นสีเขียว (Greening the Agriculture)

การทำให้ภาคเกษตรเป็นสีเขียวขึ้นอยู่ปัจจัยหลักที่ประกอบไปด้วย การให้ความสำคัญกับการปฏิบัติและเทคนิคการผลิตที่เหมาะสมกับท้องถิ่นและมีความหลากหลาย โดยเน้นไปที่

1. การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตอาหารเพื่อให้เพียงพอต่อความต้องการทั้งภายในและในตลาดระหว่างประเทศและต้องมีการคำนึงถึงความสมดุลในการใช้งานสภาพแวดล้อมและระบบนิเวศในทางที่ยั่งยืน
2. การเพิ่มผลตอบแทนให้กับเกษตรกรและชุมชนทั้งในแง่ของการผลิตสินค้าเกษตรสีเขียว และการปรับปรุงระบบนิเวศ ลดของเสีย และการสร้างความเข้มแข็งและประสิทธิภาพตลอดทั้งห่วงโซ่อุปทาน โดยเฉพาะในภาคเกษตรนั้นการลดผลกระทบภายนอกมักส่งผลให้เกิดผลกระทบภายนอกเชิงบวก อาทิการรักษาป่าต้นน้ำ และการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ เป็นต้น
3. การประยุกต์ใช้เทคนิคการผลิตที่ขึ้นอยู่กับวิถีทางธรรมชาติในการบริหารจัดการโรคพืชและสัตว์ วัชพืช แมลงศัตรูพืช รวมทั้งการจัดการด้านปุ๋ยอินทรีย์ชีวภาพ แต่ไม่มีการปฏิเสธการใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่ที่ส่งผลให้การผลิตและบริโภคสินค้าเกษตรมีความเป็นสีเขียวมากขึ้นไม่ว่าจะเป็นระบบขนส่งและระบบความเย็นสมัยใหม่ การพัฒนาสารเคมีที่เป็น agro-based รวมทั้งการสร้างระบบวิสาหกิจชุมชนและกิจการเพื่อสังคม
4. การสร้างระบบประเมินและตรวจสอบที่ขึ้นอยู่กับแนวคิดด้านเกษตรสีเขียวต่าง ๆ ที่ขึ้นกับลักษณะทางชุมชน และพื้นที่อาทิ
   • เกษตรอินทรีย์ (Organic Farming Practice)
   • เกษตรที่ดี (Good Agricultural Practice)
   • เกษตรที่เป็นธรรม (Fair Trade Practice)
   • เกษตรนิเวศวิทยา (Ecological Agriculture Practice)
   • เกษตรเชิงอนุรักษ์ (Conservation Agriculture Practice)
5. การสร้างกรอบนโยบายที่สอดคล้องกันระหว่างนโยบายระดับนานาชาติที่เป็นตามเงื่อนไขทางเศรษฐกิจ และสถาบัน